Toplumsal Gözlemler ve Görmenin Sosyolojisi: Çocuklarda Göz Tembelliğini Anlamak
Bir araştırmacı olarak beni en çok etkileyen şeylerden biri, bireylerin dünyayı nasıl “gördükleri” ile toplumun onlara “görmeyi” nasıl öğrettiği arasındaki farktır. Görmek, yalnızca bir biyolojik eylem değil; kültürel, toplumsal ve sembolik bir süreçtir. Bu nedenle, çocuklarda göz tembelliğini anlamak yalnızca tıbbi bir mesele değildir. Aynı zamanda bir toplumun çocukluk, bakım ve farkındalık anlayışının aynasıdır.
Göz tembelliği, bir çocuğun dünyayı net görememesi kadar, yetişkinlerin de o çocuğun ihtiyaçlarını görememesi anlamına gelir. Bu yazıda göz tembelliğini, toplumsal yapıların, cinsiyet rollerinin ve kültürel pratiklerin çocuk sağlığı üzerindeki etkileri çerçevesinde ele alacağız.
Göz Tembelliği Nedir, Sosyolojik Olarak Ne Anlama Gelir?
Fizyolojik bir sorun, toplumsal bir yansıma
Tıbben göz tembelliği (ambliyopi), bir gözün görme merkezinin beyin tarafından yeterince kullanılmaması durumudur. Ancak sosyolojik olarak bu durum, toplumun fark etme biçimleriyle yakından ilişkilidir. Bir toplumda sağlık, özellikle de çocuk sağlığı, aile içinde kimin sorumluluğunda görülüyorsa; o alanın farkındalığı da o kişinin toplumsal rolüne göre şekillenir.
Türkiye gibi aile temelli toplumlarda çocuk sağlığı genellikle annelerin “doğal görevi” olarak kabul edilir. Dolayısıyla, göz tembelliği gibi erken dönemde fark edilmesi gereken durumlar, annenin gözlem gücü ve toplumsal destek ağıyla doğrudan ilişkilidir. Eğer kadınlara yalnızca “bakım veren” ama “gözlemleyen” değil “göz ardı edilen” roller biçiliyorsa, birçok çocuk sessiz bir sağlık sorunuyla büyüyebilir.
Cinsiyet Rolleri ve Görmenin Toplumsal Boyutu
Erkeklerin işlevsel bakışı: Görmeyi performansla ölçmek
Toplumsal olarak erkekler, yapısal ve işlevsel rollerle tanımlanır. “Evin geçimini sağlamak”, “sistemi yürütmek” ya da “problemleri çözmek” gibi roller, dikkatlerini üretkenlik ve performans odaklı bir bakışa yönlendirir. Bu nedenle, bir çocuğun gözünde fark edilmeyen bir tembellik, erkekler tarafından “önemsiz bir ayrıntı” olarak değerlendirilebilir.
Erkek bakışı, genellikle “çalışıyor mu, işlev görüyor mu?” sorusu etrafında şekillenir. Tıpkı ekonomik sistemlerin görünmeyen duygusal emekleri görmezden gelmesi gibi, babalar da bazen çocuklarının duygusal ya da bedensel küçük sinyallerini fark etmeyebilir.
Kadınların ilişkisel bakışı: Gözlemin duygusal yönü
Kadınlar ise tarihsel olarak “ilişki kurma” becerileriyle tanımlanmıştır. Bir annenin çocuğunun yüzündeki küçük bir asimetriyi, gözdeki kaymayı ya da tembelliği fark etmesi, bu ilişkisel duyarlılığın bir sonucudur. Ancak modern toplumlarda kadınlar artan iş yükü, bakım emeği ve duygusal yorgunluk altında bu dikkat alanını korumakta zorlanabilirler.
Bir çocuğun göz tembelliğini fark etmek, yalnızca gözle değil; sevgiyle, zamanla ve odakla ilgilidir. Bu yüzden toplumsal cinsiyet eşitsizliği, bazen doğrudan bir sağlık sorununun büyümesine zemin hazırlar.
Kültürel Pratikler ve Görmeyi Öğrenmek
“Çocuk kendi kendine geçer” anlayışının gölgesinde
Birçok kültürde çocuk hastalıkları “büyüdükçe geçer” inancıyla küçümsenir. Bu yaklaşım, göz tembelliği gibi erken teşhis gerektiren durumlarda ciddi sonuçlar doğurabilir. Göz tembelliği, altı ila yedi yaşına kadar fark edilmezse kalıcı hale gelir. Yani toplumsal bir “bekleme kültürü”, bireysel bir görme kaybına dönüşebilir.
Burada öğrenme teorilerinin sosyolojik yansımalarını görebiliriz: Eğer toplum öğrenmeyi sadece “okulla” sınırlandırırsa, günlük yaşamda gözlem ve farkındalık gibi beceriler körelir.
Görme, toplumsal bir öğrenmedir
Toplumsal yapılar, bireylere neye bakmaları gerektiğini öğretir. Bazı kültürlerde çocukların göz tembelliği fark edilmeden geçer, çünkü “çocuk sessizse sorun yoktur” inancı hâkimdir. Ancak görme, yalnızca fiziksel bir işlev değil, toplumsal bir öğrenme biçimidir.
Bir toplum çocuklarına “dikkat et” demeyi öğretmiyorsa, hem göz hem zihin tembelleşir. Bu yüzden göz sağlığı, pedagojik olduğu kadar sosyolojik bir meseledir.
Toplumun Rolü: Gözlemden Dayanışmaya
Bir çocuğun göz tembelliğini erken fark etmek için yalnızca ebeveynlerin değil, öğretmenlerin, sağlık çalışanlarının ve toplumsal farkındalık kampanyalarının da katkısı gerekir. Bu, bireysel bir sorumluluk değil, kolektif bir bilinç meselesidir.
Eğitim kurumlarının çocukları düzenli göz muayenelerine yönlendirmesi, medyanın bu konuda bilgilendirici içerikler üretmesi ve ebeveynlerin farkındalık eğitimine katılması, toplumsal bir “görme kültürü” oluşturabilir.
Sonuç: Görmenin Sosyolojisi ve Çocukluk Deneyimi
Çocuklarda göz tembelliğini anlamak, yalnızca bir tıbbi teşhis süreci değildir; aynı zamanda bir toplumun çocukluk anlayışını yeniden düşünmesidir. Bir toplum çocuklarına nasıl baktığını, onları nasıl gördüğünü, hangi işaretleri fark ettiğini sorgulamadıkça, yalnızca gözler değil; kalpler ve bilinçler de tembelleşir.